Constitutionele democratie

Een constitutionele democratie of liberale democratie is een vorm van representatieve democratie. Deze regeringsvorm is gebaseerd op een grondwet (constitutie) waarbij het parlement door het volk wordt gekozen. Bij een liberale democratie is het grootste deel van de bevolking betrokken bij de verkiezingen en worden vrijheden beschermd. Het concept van de liberale democratie komt grotendeels overeen met dat van de democratische rechtsstaat.

Een rechtsstaat is een staat waar het gezag van de staat wordt vastgelegd in algemeen geldende rechtsregels en waarin de uitoefening van dit gezag wordt onderworpen aan deze regels en de rechtspraak. De rechtsstaatgedachte is in Europa ontwikkeld als tegenhanger van een eeuwenlang bestaande praktijk met absolute vorsten (het feodaal absolutisme). Met de rechtsstaatgedachte wil men willekeur en uitwassen voorkomen en rechtszekerheid en rechtsgelijkheid bevorderen. In een rechtsstaat worden burgers tegen de macht van de staat beschermd door wetten. Alleen onafhankelijke rechters kunnen bij een conflict tussen burgers onderling, of tussen burger(s) en een overheidsorgaan, oordelen en zij worden geacht de wet- en regelgeving te volgen. Een rechter kan bij overtredingen een ander besluit in de plaats van het aangevochten besluit stellen of sancties opleggen, die wettelijk geregeld zijn. Als de rechters in een staat niet onafhankelijk zijn, mag die staat geen rechtsstaat genoemd worden.

Essentieel is dat niet alleen de burger, maar ook de overheid zelf gebonden is aan de eigen wetten. In het oude Rome werd dit beginsel in het Latijn samengevat als: patere legem quam ipse fecisti (onderwerpt u aan de wet die u hebt gemaakt).

Het algemene idee achter de ‘rechtsstaat’ vindt zijn oorsprong in de 18de-eeuwse wijsbegeerte en is terug te vinden in de geschriften van onder meer Immanuel Kant, John Locke, Voltaire en Jean-Jacques Rousseau. De intrede van het concept ‘rechtstaat’ valt grotendeels samen met de instelling van de eerste burgerlijke parlementaire systemen op het einde van de 18de en vooral bij het begin van de 19de eeuw. Mede als gevolg van de doorbraak van het politieke liberalisme, krijgt de rechtsstaat (vandaar ook wel ‘liberale rechtsstaat’ genoemd) zijn beslag in tal van nationale grondwetten alvorens het ook bescherming verwerft in internationale en Europese grondrechtenverdragen. Voor de Belgische Staat zijn vooral de Grondwet en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens van belang.

‍